28
بهمن
1396
مولف:
سید اصغر حقیقتکیش
/
دسته:
دسته بندی نشده
/
رتبه دهید:
خطبه فدكيه در كجا آورده شده لطفا سريع پاسخ دهيد؟
پاسخ: منابع خطبه
گزارشهاي تاريخي حاكي از آن است كه اين خطبه در منابع مربوط به نيمه دوم قرن دوم هجري آمده است. لوط بن يحيي، معروف به أبو مخنف أزدي(م 157 ه)، كتابي مستقل به نام خطبة الزهرأ(ع) داشته كه البته اين كتاب از بين رفته است.( الذريعة، ج 7، ص 203.) همچنين ابوالفرج اصفهاني، از محدثان و مورخان مشهور قرن چهارم هجري، نيز كتابي تحت عنوان كلام فاطمة في فدك داشته كه آن هم چون ديگر آثار مربوط به اين واقعه از ميان رفته است.( همان، ج 18، ص 109.) همچنين احمد بن عبدالواحد بن احمد البزّاز، معروف به ابن عبدون (330-423ه)، از مشايخ مرحوم نجاشي و شيخ طوسي، كتابي به نام تفسير خطبة فاطمة الزهرأ داشته است.( رجال النجاشي، ص 87 ؛ ايضاح الاشتباه، ص 104 ؛ اَمل ال آمل، ج 2، ص 26 ؛ الذريعة، ج 4، ص 348.)
علاوه بر اين سه كتاب مستقل كه پيرامون اين خطبه به رشته تحرير درآمده و گزارشهاي آن به ما رسيده است، بسياري از محدثان و مورخان اسلامي، تمامي خطبه يا بخشي از آن را، با ذكر سلسله اسناد و رجال آن يا بدون اسناد، در كتب خود آورده اند و برخي ديگر نيز اشاره اي به وجود اين خطبه نموده اند.
ما در اين بخش به منابع مكتوبي كه هم اكنون در دسترس است و خطبه حضرت در آن وجود دارد، به ترتيب زماني حيات موءلفان، اشاره مي كنيم. اين منابع عبارتند از:
1 بلاغات النسأ، تأليف أحمد بن طيفور
أبوالفضل أحمد بن أبي طاهر، معروف به ابن طيفور، در سال 204 هجري در بغداد متولد شد و به سال 280 هجري در شام بدرود حيات گفت. تأليف حدود پنجاه كتاب را به او نسبت داده اند. اثر مشهور او تاريخ بغداد و اثر ديگر او المنثور و المنظوم است. ابن طيفور اين كتاب را در چهارده جزء تأليف نمود كه تنها دو جزء يازدهم و دوازدهم آن باقي مانده و بقيه اجزاي آن مفقود گرديده است. بخشي از جزء يازدهم كتاب فوق، به نام بلاغات النسأ هم اكنون در دسترس است.
اين كتاب كه اكنون به صورت مستقل تحت همين عنوان چاپ شده است، حاوي سخنان برخي از زنان انديشمند و خطباي عرب زبان است. ابن طيفور خطبه حضرت فاطمه (ع) را پس از سخنان عايشه، همسر پيامبر(ص)، ذكر كرده است.( بلاغات النسأ، ص 26.) اين كتاب از قديمي ترين منابع مكتوبي است كه خطبه حضرت با سلسله اسناد در آن موجود است و هم اكنون در دسترس ما قرار دارد.
2 مختصر بصائر الدرجات، تأليف حسن بن سليمان حلّي
سعد بن عبدالله اشعري قمي از علماي بزرگ و از محدثان جليل القدر شيعه (م 300 ه)، كتابي به نام بصائر الدرجات را تأليف نمود. اين كتاب كه حاوي احاديث اعتقادي و تاريخي در اثبات عقايد شيعه بود، تا قرن هشتم هجري در دست علماي شيعه بوده و بنا به نقل مرحوم مجلسي از كتب مورد اعتماد نزد آنان به شمار مي آمده است.
حسن بن سليمان حلّي كه او نيز از علماي شيعه در قرن هشتم بود، بخشي از احاديث كتاب بصائر الدرجات را گزينش كرد و ضمن اضافه نمودن برخي احاديث ديگر به اين مجموعه، آن را مختصر بصائر الدرجات ناميد. مرحوم حسن بن سليمان، در ضمن ذكر حديث مفصلي از امام صادق(ع)، به گونه اي مختصر و گذرا و بدون ذكر اصل خطبه، اشاره اي به محتواي آن نموده است.( مختصر بصائر الدرجات، ص 456.)
3 السقيفة و فدك، تأليف أحمد بن عبدالعزيز جوهري
أحمد بن عبدالعزيز از محدّثان اهل سنت در قرن دوم هجري است. او مورخ و اديب و شاعر توانايي بود و در علم حديث نيز تبحر داشت و از جمله محدثان مشهور آن عصر به شمار مي آمد. كتاب السقيفة و فدك و اخبار الشعرأ از جمله تأليفات اوست. جوهري در سال 323 ه در بصره بدرود حيات گفت.( الذريعة، ج 12، ص 206.)
كتاب السقيفة و فدك چنان كه از نام آن پيداست، حاوي مطالبي درباره دو واقعه مهم تاريخي صدر اسلام است. اين كتاب اكنون موجود نيست، اما ابن ابي الحديد معتزلي در كتاب گرانسنگ خود به نام شرح نهج البلاغه، بخشهايي از اين كتاب را نقل نموده است. كتابي كه اكنون به نام السقيفه و فدك، از احمد بن عبدالعزيز جوهري، وجود دارد، در اصل مطالب جمع آوري شده از شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد است. جوهري بخشهايي از خطبه حضرت را به دو طريق با ذكر سلسله اسناد آورده است.( السقيفة و فدك، ص 98.)
4 مقاتل الطالبيين، تأليف أبوالفرج اصفهاني
گذشت كه علي بن الحسين، معروف به ابوالفرج اصفهاني، متوفاي 356ه ، كتابي مستقل پيرامون خطبه حضرت نگاشته كه حوادث روزگار آن را از بين برده است.
ابوالفرج در سال 284ه در اصفهان زاده شد. او پس از طي مراحل مقدماتي در علوم مختلف چون تاريخ، ادب، شعر، حديث، و... ، شهرت يافت. از آثار او كتاب ذي قيمت مقاتل الطالبيين است. او در اين كتاب به ذكر زندگينامه فرزندان عبدالمطلب و شهداي طالبي از عصر نبوت تا زمان حيات خود پرداخته است ابوالفرج در اين كتاب اشاره اي به صدور اين خطبه نموده و در شرح حال زينب كبري(س) نوشته است:والعَقيلة هي الّتي روي ابن عباس عنها كلام فاطمة في فدك، فقال: حدثتني عقيلتنا زينب بنت علي(ع).( مقاتل الطالبيين، ص 60.)
5 شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار، تأليف نعمان بن محمد
اين كتاب توسط نعمان بن محمد، معروف به قاضي نعمان مغربي، متوفاي 363ه و از علماي شيعي اسماعيلي، نگاشته شده است. موضوع كتاب بيان احاديث در فضايل و مناقب ائمه اهل البيت(ع) است. قاضي نعمان، بخشي از خطبه حضرت زهرا را بدون ذكر سند، به صورت مرسل از عبدالله بن سلام از فاطمه زهرا نقل نموده است.( شرح الاخبار، ج 3، ص 34، ح 174(.
6 من لا يحضره الفقيه، تأليف شيخ صدوق (ره)
محمد بن الحسين، معروف به شيخ صدوق در سال 381ه وفات يافت. مرحوم صدوق يكي از علماي طراز اول جهان تشيع و يكي از اركان مهم مذهب شيعه است. كتاب من لا يحضره الفقيه كه يكي از چهار منبع اصلي حديث نزد شيعه اماميه به شمار مي رود، از تأليفات اوست.
شيخ صدوق در اين كتاب بخشي از خطبه فدك را از حضرت زينب نقل نموده و در آخر نوشته است:و الخطبة طويلة أخذنا منها موضعَ الحاجة.( من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 372، ح 1754.)
7 علل الشرائع، تأليف مرحوم صدوق(ره)
مرحوم صدوق در حوزه تأليف و تصنيف يكي از پركارترين عالمان شيعه است. كتاب علل الشرائع كه از زاويه فلسفي احكام به احاديث نظر افكنده است، از جمله مصنفات او به شمار مي رود. شيخ در اين كتاب، آن مقدار از خطبه را كه در كتاب من لا يحضر آورده بود، با دو سند مختلف ديگر ذكر كرده است.( علل الشرائع، ج 1، ص 289.)
8 المناقب، تأليف احمد بن موسي بن مَردُويَه اصفهاني، متوفاي 410 ه
اين كتاب هم اكنون مفقود است. اسعد بن شقروه، متوفاي 635 ه ، در كتاب خود به نام الفائق، خطبه حضرت را از اين كتاب نقل نموده است. اكنون كتاب فوق الذكر نيز وجود ندارد، اما سيد بن طاووس در كتاب الطرائف، خطبه فدك را از كتاب الفائق نقل نموده است.( الطرائف، ص 263، ح 368.) بنابراين، كتابي كه هم اكنون تحت عنوان المناقب ابن مردويه منتشر شده است، در حقيقت احاديثي است كه مرحوم سيد بن طاووس در كتاب الطرائف خود از كتاب الفائق، از كتاب المناقب نقل نموده است.
9 نثر الدرر، تأليف منصور بن حسين رازي
منصور بن حسين رازي، معروف به ابو سعد آبيِ وزير، يكي از علماي شيعي مذهب و از اهالي ري بود. او از ادبا و دانشمندان قرن پنجم هجري است كه مدتي وزارت مجد الدوله رستم بن فخرالدوله را عهده دار بود.از مصنفات او كتاب هفت جلدي نثر الدرر است كه البته به نام نثر الدر چاپ شده و معروف است. نزهة الأديب و التاريخ از ديگر آثار او به شمار مي رود.
كتاب نثر الدرر حاوي بخش زيادي از خطبه حضرت است، كه متأسفانه بدون ذكر سند آمده است.( نثر الدر، ج 4، ص 8 .)
10 الشافي في الإمامة، تأليف مرحوم سيد مرتضي
علي بن الحسين موسوي، معروف به سيد مرتضي، يكي از ارجمندترين و بزرگ ترين مصنفان و از قدماي دانشمندان شيعه اماميه به شمار مي رود. او در موضوعات مختلف از قبيل فقه، حديث، اصول فقه و تاريخ، صاحب تأليف و تصنيف است.
كتاب الشافي في الإمامة چنان كه از نام آن پيداست، در بيان احاديث مربوط به مسئله امامت و از جمله تأليفات هم اين دانشمند شيعه به شمار مي آيد. مرحوم سيد مرتضي بخشي از خطبه فدك را به سه طريق از استادش ابوعبداللّه مرزباني نقل نموده است.( الاعلام، ج 4، ص 278.)
11 دلائل الامامة، تأليف محمد بن جرير طبري
بايد توجه داشت كه علي رغم تشابه اسمي و اشتراك در آبا و اجداد و حتي اشتراك در كنيه، اين محمد بن جرير، غير از محمد بن جرير مشهور، صاحب تفسير و تاريخ، است. همچنين اين شخص، كسي غير از محمد بن جرير شيعي، صاحب كتاب المُسْتَرشَدُ في الإمامة است. اين شخص معروف به طبري صغير در مقابل طبري كبير است كه به صاحب تفسير و تاريخ اطلاق مي شود. او از علماي قرن پنجم هجري به شمار مي آيد.
مفصل ترين متن موجود و متني كه بيشتر علماي متأخر و معاصران از آن بهره جسته اند، متن خطبه حضرت در اين كتاب است. مرحوم طبري اين خطبه را به نُه طريق مختلف با ذكر سلسله اسناد آن آورده است.( دلائل الامامة، ج 4، ص 111.)
12 مقتل الحسين(ع)، تأليف موفق بن احمد مكي
موفق بن احمد، مشهور به خطيب خوارزمي، متوفاي 568ه است. او در اين كتاب بخشي از خطبه را به نقل از عايشه ذكر كرده است.( مقتل الحسين، ص 121، ح 59.)
13 الاحتجاج، تأليف أبو منصور طبرسي
أحمد بن علي بن ابي طالب، مشهور به ابو منصور طبرسي، يكي از علماي شيعه و از محدثان و موءلفان قرن پنجم و اوايل قرن ششم هجري است. كتاب الاحتجاج كه مشتمل است بر احتجاجات پيامبر(ص) و ائمه (ع) و بعضي از صحابه و برخي از علماي اسلام با مخالفين خود، يكي از تأليفات اوست. متاسفانه احاديث اين كتاب به غير از آنچه از تفسير منسوب به امام عسكري(ع) نقل شده، به صورت مرسل و بدون سند است. مرحوم طبرسي اين خطبه را به صورت مشروح از عبدالله بن حسن نقل نموده است.( الاحتجاج، ج 1، ص253)
14 منال الطالب في شرح طَوال الغرائب، تأليف مبارك بن محمد الجزري
اين دانشمند سني مذهب به ابن اثير معروف است و به سال 606 هجري وفات يافته است. ابن اثير در اين كتاب، خطبه حضرت را مفصل و با شرح لغات آن، در فصل احاديث الصّحابيات، به صورت مرسل از زينب كبري، دختر امير مومنان (ع)، نقل نموده است.( منال الطالب، ص 501 507.)
15 تذكرة الخواص من الأمّة في ذكر مناقب الأئمة، تأليف سبط ابن الجوزي
ابو مظفر يوسف بن قُزُغْلي بن عبدالله، معروف به سبط ابن جُوزي حنفي، اين كتاب را در خصوص ذكر مناقب و فضايل ائمه اهل البيت به رشته تحرير درآورده است. ابن جوزي بخش مختصري از خطبه فدك را به صورت مرسل از شعبي نقل نموده است.( تذكرة الخواص، ص 317.) وي در سال 654ه بدرود حيات گفته است.
16 شرح نهج البلاغه، تأليف ابن ابي الحديد معتزلي
اين كتاب كه يك دوره كامل تفسير و شرح سخنان امام علي(ع) در نهج البلاغه است، از شروح معتبر و قابل استفاده به شمار مي رود و حاوي اطلاعات تاريخي مفيدي است. ابن ابي الحديد اين خطبه را از كتاب السقيفة و فدك جوهري نقل نموده است.( شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 263.)
و دهها مورد ديگر...
تعداد مشاهده
(287)
نظرات
(0)