احکام وضو
1- نماز مستحبی هم مثل نماز واجب نیاز به وضو دارد و با امکان وضو، نماز خواندن با تیمم باطل است؛ در این حکم، فرقی بین نماز واجب و مستحب نیست. (زیرا فقها در نمازها وضو را شرط دانسته‌اند بجز نماز میت)
2- اگر بین کارهاى وضو به قدرى فاصله شود که وقتى مىخواهد جایى را بشوید یا مسح کند رطوبت جاهایى که شسته یا مسح کرده، خشک شده باشد وضو باطل است. (توضیح المسایل محشی/1/173)
3- خانمی که در حضور نامحرم آستین خود را بالا می‌زند و وضو می‌گیرد وضویش صحیح است؛ ولی گناه کرده. (به دلیل قبل)
4- کمک کردن به دیگری در وضو، دوگونه است:
الف) کمک در مقدمات: چنان‌چه شخصی در کف دست وضو گیرنده آب بریزد ولی وضو گیرنده، خود اعضایش را بشوید و مسح نماید، اشکال ندارد؛ ولی ثواب وضو کم می‌شود؛ زیرا فقها فرموده‌اند کمک کردن در مقدمات وضو مکروه است. (توضیح المسایل محشی/1/174)
ب) کمک در خود وضو: چنان‌چه شخصی در کارهای وضو به دیگری کمک کند، وضو باطل است؛ مانند این‌که اعضای وضو گیرنده را بشوید یا مسح نماید.
تذکر: اگر وضو گیرنده ناتوان از شستن و مسح کردن است باید از دیگری کمک بگیرد.
5- هیچ عبادتی وضو لازم ندارد؛ مگر نماز و طواف. بله بعضی کارها عبادت نیست ولی وضو می‌خواهد؛ مثل دست زدن به خط قرآن و اسم خدا که در این صورت با وضو بودن لازم است؛ و هم‌چنین دست زدن به نام پیامبر و معصومین علیهم‌السلام بنابر احتیاط. (توضیح المسایل محشی/1/185)
در غسل لازم نیست بدن قبل از غسل، خشک باشد اما در وضو قسمت‌هایی که باید مسح شود مثل سر و پاها باید یا کاملاً خشک باشد یا رطوبت کمی داشته باشد که اثر مسح مشخص گردد. (توضیح المسایل محشی/1/158)
6- در حال وضو اگر آب دست به طرف آرنج برگردد اشکال ندارد. (زیرا صدق شستن از انگشتان به طرف آرنج نمی‌کند. ر، ک: وسیلةالنجاة مع حواشی الامام الخمینی/23)
7- خانمی که وضو می‌گیرد اگر النگوهایش به طرف آرنج برگردد اشکال ندارد. (به دلیل قبلی)
8- در مسح پا لازم نیست حتماً مسح بر انگشت بزرگ پا باشد بلکه می‌توان بر هر یک از انگشتان پا (تا مفصل) مسح کرد. (توضیح المسایل محشی/1/157)
کارهای بدون وضو
انجام هیچ یک از واجبات، وضو لازم ندارد مگر نماز و طواف. برخی موارد گمان می‌شود وضو در آن‌ها لازم است در حالی که وضو شرط آن‌ها نیست؛ به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1- نماز میت: با این‌که نماز میت، واجب است ولی خواندن آن بدون وضو صحیح می‌باشد؛ گرچه با وضو بودن، بهتر است. (تحریرالوسیلة/1/84)
2- سجده تلاوت: اگر کسی یکی از چهار آیه سجده را بخواند یا بشنود لازم است در اولین زمان ممکن سجده نماید. این سجده با این‌که عبادت و واجب است ولی بدون وضو صحیح می‌باشد؛ حتی اگر کسی غسل واجب بر عهده اوست از آن‌جا که سجده تلاوت واجب فوری است، باید قبل از انجام غسل، سجده مزبور را بجا آورد. (همان/178)
3- طواف مستحبی: وقتی مُحرِم اعمال عمره یا حج را بجا آورد و از احرام خارج شد مستحب است هر وقت وارد مسجدالحرام می‌شود طواف کند و دو رکعت نماز بخواند در این طواف، وضو لازم نیست ولی برای نماز طواف باید وضو داشته باشد. (مناسک محشی/299)
4- سجده شکر: مستحب است وقتی خداوند به انسان نعمتی عنایت می‌کند یا مشکل او را برطرف می‌کند یا انسان به یاد نعمت‌های خداوند می‌افتد، سجده شکر بجا آورد؛ در این سجده، وضو لازم نیست.
در حال وضو اگر آب دست به طرف آرنج برگردد اشکال ندارد. (زیرا صدق شستن از انگشتان به طرف آرنج نمی‌کند. ر، ک: وسیلةالنجاة مع حواشی الامام الخمینی/23) خانمی که وضو می‌گیرد اگر النگوهایش به طرف آرنج برگردد اشکال ندارد. (به دلیل قبلی)
فرق‌های وضو و غسل
بین وضو و غسل فرق‌هایی است:
1- غسل بی‌علت و بدون سبب باطل، ولی وضوی بی‌علت و بی‌سبب صحیح است؛ یعنی برای صحت غسل باید دستوری از طرف شارع وارد شده باشد؛ اعم از استحبابی یا وجوبی مثل غسل جنابت، حیض، جمعه، شب احیاء و... ولی در وضو این امر شرط نیست؛ بلکه همین که وضو را برای خدا بگیرد کافی است.
به عبارت دیگر؛ در غسل «هدف» لازم است اما در وضو هدف لازم نیست؛ فقط کافی است که وضو را برای خدا بگیرد. (فقها در این زمینه چنین تعبیر می‌کنند: استحباب نفسی غسل ثابت نشده اما استحباب نفسی وضو ثابت شده است)
2- موالات (پی‌درپی بودن کارها) در غسل شرط نیست؛ یعنی می‌توان سر و گردن و سمت راست و چپ را با فاصله زمانی از یکدیگر شست؛ مثلاً اگر صبح سر و گردن را بشوید و هنگام ظهر بقیه بدن را بشوید غسل صحیح است؛ ولی در وضو موالات واجب می‌باشد؛ یعنی نباید بین کارهای وضو به قدری فاصله شود که اعضای قبلی خشک گردد. (تحریرالوسیلة/1/37)
3- در غسل لازم است تمام سروگردن و تمام سمت راست و چپ شسته شود؛ ولی در وضو، شستنی‌های آن، باید به‌طور فراگیر شسته شود؛ اما مسح کردنی‌های آن، لازم نیست فراگیر باشد؛ بلکه قسمتی از جلوی سر و قسمتی از روی پا که مسح شود کافی است. (توضیح المسایل محشی/1/156)
4- در غسل لازم نیست بدن قبل از غسل، خشک باشد اما در وضو قسمت‌هایی که باید مسح شود مثل سر و پاها باید یا کاملاً خشک باشد یا رطوبت کمی داشته باشد که اثر مسح مشخص گردد. (توضیح المسایل محشی/1/158)
5- در وضو واجب است عضوها، از بالا به پایین شسته شود؛ ولی در غسل اگر اعضا از پایین به بالا شسته شود اشکال ندارد. (وسیلةالنجاة (مع حواشی الامام الخمینی)/23 - 40)
منبع: حجةالاسلام والمسلمین سیدجعفر ربانی/ روزنامه افق حوزه