شناخت و معرفت ماه خدا
قبل از هر چیز لازم است روزه داران جایگاه و اهمیت این ماه را قدر بداند؛ چرا که شناخت ماه رمضان نقش تعیین کننده ای در بر خورد و استفاده بهتر از آن بر جای می گذارد، تا روزه دار نگاه خود را نسبت به این ماه تغییر و اصلاح ننماید، چه بسا برخورد او با این ماه همچون ماههای دیگر باشد. چه بسیار افرادی که به خاطر عدم شناخت و ارزش این ماه حتی از آن گریزان هستند، و خود را از برکات فراوان آن محروم می سازند.
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است که فرمودند«اگر بدانید آنچه شما در ماه رمضان دارید براى خدا بیشتر شكر می كردید. شب اول- خدا همه گناهان امتم را از عیان و نهان بیامرزد».[4]
در اهمیت این شناخت و معرفت سید ساجدین امام سجاد(علیه السلام) در هنگام حلول ماه مبارک رمضان از خدا این چنین مسألت می نماید: « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ، وَ التَّحَفُّظَ مِمَّا حَظَرْتَ فِیه ؛[1] بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و شناخت فضیلت این ماه و بزرگداشت حرمت آن و پرهیز از هر چه در این ماه ما را از آن منع كرده اى. به ما الهام كن ».
در پرتو شناخت و معرفت است که اولیای الهی شب و روزهای آن را غنیمت می شمرند، و در هنگام حلول آن استقبال شایسته ای از آن به عمل می آورند، روایت زیبایی از انس بن مالک در منابع روایی نقل شده است که حالت زیبا و استقبال شگفت انگیز پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) را نسبت به این ماه مبارک نشان می دهد:« لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَالَ النَّبِیُّ ص سُبْحَانَ اللَّهِ مَا ذَا تَسْتَقْبِلُونَ وَ مَا ذَا یَسْتَقْبِلُكُمْ قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّات؛[2] هنگامی که ماه رمضان فرا می رسید پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) می فرمودند: منزه است خدا، بنگرید که به استقبال چه می روید و چه به شما روی می آورد و این جمله را سه بار تکرار می فرمودند ».
گنهکاران به گوش ... شب مغفرت آمده است
در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «عَلَیْكُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِكَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ، فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیُدْفَعُ بِهِ عَنْكُمُ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَیَمْحَى ذُنُوبَكُم ؛[6] بر شما باد به زیاد استغفار كردن و زیاد دعا كردن در ماه مبارك رمضان؛ چرا كه دعا از شما دفعِ بلا می کند و با استغفار هم گناهانتان پاک می شود».
در سایه شناخت و معرفت به ماه رمضان است، که خاصان درگاه الهی دوست می داشتند که تمام ماههای سال رمضان می بود، چرا که ایشان به ماهیت و ارزش این ماه واقف بودند.
در روایتی ابن مسعود انصاری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل می کند: «لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَة؛[3] اگر بنده، از آنچه که در این ماه رمضان قرار داده شده آگاهی داشت، با تمام وجود دست می داشت که همه ی سال ماه رمضان باشد».
کسی که به نعمت شناخت و معرفت در این ماه دست یافته به خوبی قدر آن را می داند، به همین جهت قدردان و شاکر نعم بی کران الهی در این ماه می شود. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است که فرمودند«اگر بدانید آنچه شما در ماه رمضان دارید براى خدا بیشتر شكر می كردید. شب اول- خدا همه گناهان امتم را از عیان و نهان بیامرزد».[4]
تمرین و سرمشق های نو در ماه رمضان
ماه رمضان فرصت نیکی است که روزه داران مشتاق سر مشق و تمرین های جدی و جدیدی برای دست یابی به زندگی بهتر از سر گیرند، اگر در طول سال از اصلاح زندگی خود غافل بودیم، این ماه فرصت خوبی برای جبران کاستی و نواقص زندگی است.
1-تمرین همنشینی با آیات الهی:
پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) آمده است كه حضرت فرمودند: «یَقُولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فِی کُلِّ لَیْلَ ٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ؛[8] خداوند در هر شب از ماه رمضان سه مرتبه می فرماید: «هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِیَهُ سُولَهُ؛ آیا درخواست کننده ای هست که از من درخواست كند و درخواستش را بگیرد؟ بعد می گوید: «هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ؛ آیا كسی هست كه توبه كند، تا من به او روی آورم؟ آیا كسی هست كه طلب مغفرت داشته باشد، تا من او را ببخشم؟
چه بسیار افرادی که به واسطه مشغله کاری و غرق شدن در امور دنیوی وقتی برای گوش دادن به کلام الهی را ندارند، ماه رمضان خدای متعال برای جلب نظر شنوندگان و قاریان کلام الهی اجر و مزد خاص عنایت کرده است. جای دارد که این عنایت الهی را پاس داریم و خانه و قلبهایمان را با تلاوت قرآن نورانی کنیم. چنانکه پیامبر اعظم(صلی الله و علیه وآله) در این زمینه می فرماید:« نَوِّرُوا بُیُوتَكُمْ فَإِنَّ الْبَیْتَ إِذَا كَثُرَ فِیهِ تِلَاوَةُ الْقُرْآنِ كَثُرَ خَیْرُهُ وَ اتَّسَعَ أَهْلُهُ وَ أَضَاءَ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا تُضِی ءُ نُجُومُ السَّمَاءِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا؛[5] با تلاوت قرآن، خانه هایتان را روشن کنید، زیرا هرگاه در خانه بسیار تلاوتِ قرآن شود، آن خانه برای اهل آسمان می درخشد همانگونه که ستارگان آسمان برای اهل زمین می درخشند».
2-تمرین محاسبه، بازگشت و توبه:
محاسبه های زندگی مادی ما را از حساب زندگی معنوی غافل ساخته است. شب و روز ماه رمضان فرصت خوبی است برای تجدید نظر در اعمال و رفتارهایی که ما را از زیباترین امور زندگی غافل ساخته است، فرصت خوبی برای بازگشت از بدی ها و زشتی ها به سوی محاسن و مکارم اخلاقی.
در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «عَلَیْكُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِكَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ، فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیُدْفَعُ بِهِ عَنْكُمُ الْبَلَاءُ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَیَمْحَى ذُنُوبَكُم ؛[6] بر شما باد به زیاد استغفار كردن و زیاد دعا كردن در ماه مبارك رمضان؛ چرا كهدعا از شما دفعِ بلا می کند و با استغفار هم گناهانتان پاک می شود».
3-تمرین تقوا و پرهیز کاری و ترک گناه:
بر اساس آموزه های قرآنی یکی از اهداف و فلسفه ی وجوب روزه تقویت قوه تقوا و پرهیزکاری است، کما اینکه خدای متعال در این خصوص می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[سوره بقرهف آیه183] اى كسانى كه ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پیش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهیزگارى كنید».
در روایتی امام علی(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) سوال فرمودند: «اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام هاى الهى است».[7]
4-تمرین غفلت زدایی و در خواست از خدا:
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل می کند: «لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَة؛[3] اگر بنده، از آنچه که در این ماه رمضان قرار داده شده آگاهی داشت، با تمام وجود دست می داشت که همه ی سال ماه رمضان باشد».
بسیاری از ما برای اجابت خواسته هایمان به هر کسی و چیزی متمسک می شویم الا خدا، شاید هم خدا آخرین کسی باشد که فکر می کنیم می تواند خواست ما را اجابت نماید؛ این در حالی است که تا خدا نخواهد، همه ی اسباب بی اثرند، ماه رمضان ماه تمرین در خواست از خداست چرا که او خود خواهان این چنین تقاضای است.
در یک روایت دیگر از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) آمده است كه حضرت فرمودند: «یَقُولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فِی کُلِّ لَیْلَ ٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ؛[8] خداوند در هر شب از ماه رمضان سه مرتبه می فرماید: «هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِیَهُ سُولَهُ؛ آیا درخواست کننده ای هست که از من درخواست كند و درخواستش را بگیرد؟ بعد می گوید: «هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ؛ آیا كسی هست كه توبه كند، تا من به او روی آورم؟ آیا كسی هست كه طلب مغفرت داشته باشد، تا من او را ببخشم؟
سخن آخر:
ماه رمضان منظومه ای از فرصت های طلایی است که خدای متعال در اختیار مشتاقان عبودیت و بندگی قرار داده است، شایسته است با غنیمت شمردن این ماه بهترین استفاده را از آن برد.
پی نوشت ها:
[1]. الصحیفة السجادیة: ص188.
[2]. بحار الأنوار: ج 93، ص347، ح13.
[3]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 7، ص424، ح8588.
[4]. الأمالی( للصدوق): ص48، ح2.
[5]. الكافی: ج 2، ص610، ح1.
[6]. من لا یحضره الفقیه: ج 2، ص108، ح1858.
[7]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص297.
[8]. بحار الأنوار: ج 93، ص338، ح7.