اهكارهاي اصلاح رفتار دانش‌آموزان
نویسنده / منبع :
شمسي شعباني آراني/كاشان- نشریه نگاه
مقدمه:
انسان در ادوار گوناگون زندگي، چه در دوره‌ي خردسالي و نوجواني و چه بزرگسالي و پيري (اعم از زن و مرد) در معرض ارتكاب فساد و شر و بدي قرار داشته و همواره خطر رفتارهاي ناستوده‌ي اخلاقي، وي را تهديد مي‌كند.
موجودي چون انسان ـ كه از لحاظ شرافت و كرامت در تارك همه مخلوقات و پديده هاي متنوع هستي قرار دارد و مقامي در خور را احراز كرده ـ از كمال نسبي برخوردار است، لذا هرگز نمي‌تواند خويشتن را از صفات و افعال ناستوده، تبرئه كرده و به اصطلاح تزكيه‌ي نفس نمايد:
«من خويشتن را تبرئه نمي كنم زيرا آدمي، انسان را سخت به كار بد وا مي دارد و بدان فرمان مي‌دهد.» (سوره يوسف، آيه 53)
پس بشر از لحاظ پاكي و ناپاكي و ارتكاب خير و شر، در درجات نسبي و مراحل متفاوت كمال و نقص قرار دارد. در موضوعات مربوط به تربيت كودكان، تنبيه بدني از مباحثي است كه موجب اختلاف نظر بين طرفداران و مخالفان تنبيه بدني در امر تربيت گرديده است. عدّه اي از علماي تعليم و تربيت با تكيه بر علوم روان شناسي، تنبيه را روش هاي خشن و نامطلوب توصيف كرده و با توجّه به مشكلات و زيآن‌هاي ناشي از اين روش توصيه كرده‌اند تا هرگز به عنوان يك شيوه‌ي آموزشي مورد استفاده قرار نگيرد زيرا: 1- موقّتي بودن اثر تنبيه در كاهش رفتار نامطلوب 2- ايجاد انزجار و نفرت در تنبيه شونده نسبت به تنبيه كننده 3- ايجاد روحيه‌ي پرخاشگري در تنبيه شونده
4- كودكان را ترسو به بار مي آورد و به وسيله‌ي تنبيه شخصيت كودك در هم شكسته مي شود. (گنجي، 1371)
در برابر اين گروه دسته‌ي ديگري قرار دارند كه تنبيه را براي رشد و يادگيري كودك امري واجب دانسته و آن را لازم و ضروري مي دانند. واقعيت اين است كه هر كدام از نظرات ارائه شده از سوي موافقين و مخالفين چهره اي از حقيقت را داراست و نفي و اثبات مطلق هر يك به تنهايي، مي تواند به انكار بديهيات امور ملموس بيانجامد. با اين همه، آشنايي با تعريف و مفهوم تنبيه از ديدگاه روان شناسي و علماي تعليم و تربيت، بهتر است گفته شود كه تنبيه عبارت است: از اعمال محرك آزار دهنده به دنبال يك رفتار نامطلوب براي كاهش خطرات آن رفتار. در نظام تربيتي اسلامي اصل تنبيه به معني سازندگي و هدايت كننده‌ي كودكان يعني دادن آگاهي هاي لازم و روشنگري و وعظ با تكيه بر فطرت است. (رضايي، 1374)
لذا با درك اين مطلب و احساس مشكل فوق الذكر، اين سؤال مطرح مي شود كه با توجّه به سفارشات ديني و نتايج تحقيقاتي علماي تعليم و تربيت و همچنين داشتن منع قانوني، چگونه است كه اين روش خشن همچنان در خانه ها و مدارس ادامه دارد. اين تحقيق در جست‌وجوي يافتن پاسخ معقول براي سؤال مذكور مي‌باشد.
بيان مسئله:
معلّم مي كوشد تا با اتخاذ روش ها و تدابير خاص معلّمي، رفتارهاي كودكان را در جهت خاص شكل دهد. براي اين منظور به اتخاذ شيوه هاي متعددي نيازمند است از جمله‌ي اين شيوه ها ارائه‌ي الگوي پند و موعظه، تشويق، تنبيه و غيره مي باشد. روش هاي تربيتي كه در مورد كودكان اتخاذ مي شود از اهميت خاصي برخوردارند.
روش هاي نادرست تربيتي از قبيل: توهين، سرزنش، عدم ابراز محبت و اعمال تنبيه بدني موجب عدم ارضاي نيازهاي اساسي كودك از قبيل احساس امنيت، احساس ارزشمند بودن، احساس اعتماد به نفس و احساس استقلال خواهد شد.
در مقابل، عدم ارضاي اين گونه نيازهاي اساسي، موجب عدم تعادل در وجود او شده و رشد همه جانبه، به خصوص رشد رواني و معنوي او را مختل مي كند و از او انساني با رفتارهاي نامتعادل و ناهنجار مي سازد كه هم در زندگي فردي مشكلات فراوان دارد و هم در زندگي اجتماعي ناموفّق است. چنين افرادي در جامعه دست به انواع بزهكاري ها مي زنند و علاوه بر ايجاد هزينه هاي مختلف كه صرف رسيدگي به امور آنان مي شود امنيت و آرامش و آسايش را از جامعه سلب مي‌كنند.
عواقب تنبيه بدني:
- كودك عادت مي كند در برابر زور و قلدري بدون چون و چرا تسليم شود و با اين منطق خو بگير كه قلدري پيروز است. (هر وقت عصباني شدي بزن و باكي نداشته باش.)
- تنبيه بدني احياناً ممكن است در كودك نسبت به اوليا و مربيان عقده ايجاد كند و در برابر آن‌ها حالت طغيان و سركشي پيداكند.
- كودك را ترسو مي كند. به وسيله‌ي كتك شخصيت كودك درهم شكسته مي شود و تعادل روحي او برهم مي خورد و احتمالاً به بيماري رواني مبتلا مي‌گردد.
- بچّه ها را دروغگو بار مي آورد.
- بچّه ها را به حيله گري و رياكاري سوق مي‌دهد.
- براي بچّه ها رنج و تحقير به بار مي آورد.
- در كودك افسردگي و بيماري هاي عصبي ايجاد مي كند.
- كودك را به سمت خود آزاري مي كشاند.
- كودك را به سوي ديگر آزاري مي كشاند.
- كودك را به لجبازي وا مي دارد.
- كودك را گوشه گير مي كند.
- كودك را كند ذهن مي كند.
- كودك را بي اراده و نسبت به ديگران بي تفاوت مي كند.
- اطمينان و اعتماد به نفس را در بچّه‌ها از بين مي برد.
- حس كنجكاوي و ابتكار عمل را در بچّه ها مي كشد.
- كودك را كينه توز مي كند.
نظر قرآن در مورد تنبيه:
«و جَزا و سيئهٌ سيئهٌ مِثلها، فَمَن عَفا و اَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَي الله انّهُ لايُحسِبُّ الظالمين»
«پاسخ و مجازات بدي، بدي مانند آن است. پس آن‌كه عفو كند و اصلاح نمايد اجر و مزد او با خداست كه او ستمكاران را دوست ندارد.»
يعني عدالت در تعاليم اسلامي اقتضا مي كند كه بايد تعدي و تجاوز را رفع كرد و جرم ها را با مجازات متناسب پاسخ داد و عفو و گذشت حالت بالاتر از عدالت است. (سوره‌ي شورا، آيه‌ي 40)
نظر اسلام در مورد تنبيه:
از ديدگاه اسلام تشويق مقدم بر تنبيه است و تنبيه با رعايت موازين اسلامي كار بسيار دشواري است و هر كس از عهده‌ي آن برنمي‌آيد. در اسلام معمولاً از تنبيه تنها در آن هنگام كه ديگر شيوه هاي سازنده و هدايت كننده مؤثر واقع نشود و در حد ضرورت و همانند دارويي به همان ميزان مي توان بهره گرفت. (رضايي، 1374)
رسول اكرم (ص) مي فرمايد:
«كودكان را دوست بداريد و با آن‌ها رحيم و مهربان باشيد» در جاي ديگر مي فرمايد: «نسبت به كسي كه به او تعليم مي دهيد و نسبت به كسي كه از او علم و ادب مي آموزيد. نرم و ملايم و مهربان باشيد.» (حجتي، 1373)
از آن حضرت نقل شده است: «در تعليم تربيت مدارا كنيد و سخت گيري ننماييد زيرا معلّم دانشمند بهتر از سخت گير مي باشد.»
از حضرت علي (ع) نقل شده است كه فرموده: «پند پذيري انسان به وسيله‌ي ادب و تربيت است چهار پايان و حيوانات هستند كه تنها با زدن تربيت مي شوند.» (شكوه يكتايي، 1372)
پيشنهادات:
- پيشنهاد مي‌شود: جهت پيشبرد اهداف آموزشي بايد به خانواده مخصوصاً مادران در زمينه‌ي اصول تعليم و تربيت آموزش ويژه ارائه گردد.
- والدين و معلّمان و كساني كه به كار تعليم و تربيت كودكان مي پردازند از تنبيه به عنوان آخرين حربه استفاده كنند و در انجام تنبيه، شرايط سني، عاطفي، اجتماعي كودكان را مدّنظر قرار دهند.
- محيط مدارس با توجّه به ذوق و علاقه به همكاري و همفكري دانش آموزان طراحي شود.
- معلمان سعي كنند محيط آموزشي را طوري طراحي كنند كه كودكان احساس آرامش كرده و با همديگر همكاري و همياري نمايند و اعتماد به نفس در آن‌ها ايجاد گردد.
- پيشنهاد آخر اين‌كه، والدين و معلّمان سعي كنند از تنبيه به ويژه تنبيه بدني جز در موارد استثنايي آن هم به صورت جزئي استفاده كنند تا موجب بروز اختلال رفتاري كودكان نشوند.
فهرست منابع و مأخذ:
1- مجوزي، دكتر عبدالله؛ چرا تنبيه؛ چاپ دانا؛ 1372.
2- گنجي، حمزه، روان شناسي عمومي؛ انتشارات بعثت؛ 1371.
3- مقدم بدري؛ كاربرد روان شناسي در آموزشگاه؛ چاپ ششم ؛ نشر پرورش؛ 1379.
4- وكيليان، منوچهر؛ تاريخ آموزش و پرورش اسلامي ايران؛ چاپ هفتم؛ انتشارات پيام نور ـ 1378.
5- استفن دكتر گابر، چگونه با كودكم رفتار كنم ـ چاپ سوم؛ انتشارات مرواريد؛ 1379.
6- خورشيدي، عباس و همكارانش؛ راهبردهاي مديريت در آموزشگاه ؛ انتشارات سروش؛ 1379.
7- سيف، علي اكبر، روان شناسي پرورشي (تربيتي) ؛ انتشارات آگاه ؛1371.
8- شيرازي، گيتا؛ ماهنامه تربيت؛ شماره ي خرداد ؛ سال شانزدهم ؛1380.
9- شريعتمداري، دكتر علي؛ اصول و فلسفه تعليم و تربيت؛ انتشارات اميركبير؛ 1375.
10- شكوهي يكتايي، محسن؛ روش هاي تعليم و تربيت اسلامي؛ نشر ايران؛ 1372.
11- كرم نوري، رضا، مردادي، عليرضا؛ روان شناسي تربيتي؛ نشر افست ؛ 1370.