نسبت دادن سخن یا فعل ناحق یا صفت نادرست به دیگری که موجب آبروریزی می شود، گناهی نابخشودنی و یکی از گناهان کبیره زبانی است که در برخی از مصادیق آن جرم نیز تلقی شده و احکام قانونی چون حد و تعزیر بر آن بار می شود. این نسبت دادن می تواند در قالب و اشکال گوناگونی از جمله تهمت، افترا، بهتان و مانند آن ها انجام گیرد. البته برخی سوء ظن را نیز جزو آن دانسته اند، ولی این بدگمانی تا زمانی که به لفظ در نیاید از مصادیق نسبت دادن نیست، بلکه زمانی که این نسبت ها به زبان و رفتار بیان می شود، به عنوان مصادیق این موضوع در می آید.

واژه تهمت از ریشه «تهم» در لغت به معنای فساد و بوگرفتگی از گندیدگی است. وقتی به کسی اتهام و تهمت زده می شود یعنی او را به فساد و گندیدگی نسبت می دهند.

افتراء از ریشه «فری» به معنای خلق چیزی باطل است. در حقیقت باطلی را لباس خلقت پوشاندن را فری و افتراء گویند. پس کسی که افترا می زند، در حقیقت، باطلی را لباس حق می پوشاند و آن را به عنوان مطلب حق و راست و درست به دیگری نسبت می دهد در حالی که این نسبت باطل و این خلقت، باطل و دروغین است. پس می توان گفت که افترا به معنای جعل و ساختن و خلق دروغ و باطل است.در قرآن افترا، هم نسبت به انسان ها به کار رفته و هم نسبت به خدا؛ به این معنا که شخصی به خدا و خلق نسبت دروغ و کذب و گفتار و رفتار ناروا را می دهد.

غیبت و تهمت باهم متفاوتند

باید توجه داشت که میان غیبت و تهمت تفاوت ماهوی وجود دارد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله درباره فرق تهمت و غیبت می فرماید: آیا می دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و پیامبر او بهتر می دانند. فرمودند: اینکه از برادرت چیزی بگویی که دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه می گوئیم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه می گویی در او باشد، غیبتش کرده ای و اگر آنچه می گویی در او نباشد، به او تهمت زده ای.

امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: ان من الغیبهْ ان تقول فی اخیک ما ستره الله علیه، و ان من البهتان ان تقول فی اخیک ما لیس فیه؛ غیبت آن است که در مورد برادرت آنچه را خدا پوشانده بیان کنی و بهتان آن است که آنچه در او نیست را به او نسبت دهی.

از موضع تهمت فرار کن!

اسلام از طرفی تهمت را حرام دانسته و از مومنان خواسته تا از سوء ظن به یكدیگر اجتناب ورزند و در صورت پیدایش سوء ظن به آن اعتنا نكنند و ترتیب اثر ندهند بلكه گفتار و كردار مومن را بر صحت و خوبی حمل نمایند و از طرف دیگر به مومنان دستور داده تا خود را در معرض تهمت قرار ندهند و از گفتن سخنان و اعمالی كه موجب سوء ظن می شود پرهیز كنند تا مورد تهمت و افترا قرار نگیرند.

چنانكه امیر مومنان علیه السلام در نهج البلاغه، فرمود: مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوَاضِعَ التُّهَمَةِ فَلَا یَلُومَنَّ مَنْ أَسَا بِهِ الظَّنَّ؛كسى كه خود را در معرض تهمت قرار دهد، نبایدكسى راكه به او بد گمان شد سرزنش كند.

تهمت زنندگان بدانند

اشاعه تهمت آثار زیر را در پی دارد:

- در جامعه عدالت اجتماعی را از بین می برد؛

- حق، باطل و باطل، حق جلوه می كند؛

- بیگناهان متهم و گرفتار، و گناهكاران تبرئه و آزاد می شوند؛

- حسن ظن به سوءظن نسبت به یكدیگر تبدیل می گردد؛

- اعتماد عمومی مردم از یكدیگر سلب می شود؛

- زمینه هرج و مرج فراهم می گردد و نا امنی و نارضایتی رشد می یابد؛

- دوستی و صمیمیت جایش را به كینه و عداوت می دهد؛

- مردم پراكنده و متفرق و بدون ارتباط با یكدیگر زندگی می كنند؛

- چنین جامعه ای برای سخن چینان و تبهکاران جایگاه امنی خواهد شد.

کلام آخر

مردم فهیم ایران اسلامی باید آگاه باشند که اظهارات و تهمت های ارائه شده پیرامون چهره های مذهبی جامعه ما، که در سایت ها و برنامه های دشمنان این سرزمین هدایت می شود، اقدامی برای مخدوش کردن کتاب خدا، دین مبین اسلام و مروجان آن، است. مگر این آیه را نشنیده اند که خداوند متعال فرمود: «انَّما یَفْتَرِى الْكَذِبَ الَّذِینَ لا یُوْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ اولئِكَ هُمُ الْكاذِبُونَ» (نحل/105) تنها كسانى دروغ پردازى مى كنند كه به آیات خدا ایمان ندارند و آنان خود دروغگویانند.

منابع: 
- قرآن کریم 
- نهج البلاغه، حکمت 161 
- بحار الانوار، ج 2، ص 248 
- تحف العقول، ص387