شخصیت شناسی مردم کوفه

   الف) عوامل درونی

1- حضور صحابه، سرشناسان و دلاوران عرب در كوفه، موقعیت جغرافیایی، گرایش مردم كوفه به ائمه(علیه السلام) و به خصوص بی توجهی مردم مكه و مدینه نسبت به اهل بیت(علیه السلام) باعث شده بود كه ائمه(علیه السلام) به این منطقه حتی نسبت به شیعیان سیاسی خویش توجه خاصّی نشان دهند. خاصّه این که یمنی های ساکن کوفه برخلاف مردم مکه به علت این که توسط حضرت علی(علیه السلام) با اسلام آَشنا شده بودند، جزء دوستداران ایشان به شمار می رفتند. فرمایش امام سجاد(علیه السلام) كه: «در مكه و مدینه بیست مرد نیست كه ما اهل بیت را دوست داشته باشد.»[1] دلیل این توجه را با وجود همه كاستی های موجود در مردم كوفه آشكار می سازد.
2- وجود صحابه و تابعین بنام و ائمه معصومین(علیه السلام) در كوفه باعث ایجاد نوعی روشن بینی و ژرف نگری در كوفیان شده بود. لذا برخلاف سایر شهرها كه نمونه بارز آن شام می باشد، از تقلید كوركورانه دوری كرده و به راحتی تن به اطاعت از حاكمان نمی دادند.[2] این مسأله از سوئی به عنوان یك نكته مثبت به شمار می رود و از سویی دیگر در جایی كه عدم معرفت نسبت به ائمه(علیه السلام) باعث نافرمانی آن ها می شد، نقطه منفی است. لذا افراط و تفریط هایی را از سوی افرادی چون خوارج و فرصت طلبان شاهد هستیم.
3- وجود قبایل و طوایف مختلف با دیدگاه های گوناگون، در حالی که به فرموده امام علی(علیه السلام) در زمان بیعت، اسلام آنان با اسلام حقیقی فاصله داشته و دنیا طلبی جای آن را گرفته است؛[3] یکی دیگر از عوامل ناهماهنگی در تصمیمات به شمار می رود.
4- نکته پایانی و حائز اهمیت درباره بیعت کنندگان با امام حسین(علیه السلام) این است که هیچ کدام از کوفیان گمان نمی بردند که نتیجه کار آنان به شهادت امام حسین (علیه السلام) بیانجامد و این امر از سخن حرّ ریاحی، فرمانده لشکریان کوفه و پیوستن به سپاه امام(علیه السلام) در روز عاشورا مشخص می باشد.[ 4] دسته ای از بیعت کنندگان به علت فضای سیاسی موجود ناچار به اتخاذ موضع گیری های مختلفی شدند. عده ای از شیعیان همچون هانی بن عروه پیش از عاشورا در کوفه به شهادت رسیدند. عده ای نیز دستگیر شدند

 برخی هم در کوفه مخفی شدند. تعدادی نیز همچون حبیب بن مظاهر به صورت مخفیانه به امام ملحق گشتند. عده ای از کوفیان نیز که به اجبار با سپاه همراه شده بودند، یا در نیمه راه فرار کرده و یا با شیوه های گوناگون به امام ملحق گردیدند. اما تأسف آور این که گفته می شود سپاهی که با امام جنگید، با وجود تمام اتمام حجت ها همه از کوفیان بوده و یک نفر از اهل شام نیز با آنان نبود. یکی از کوفیان که به امام پیوست چنین می گوید: «اشراف همگی بر ضد تو هستند؛ اما بقیه مردم قلوبشان با توست هرچند فردا به روی تو شمشیر خواهند کشید»[5]
  در واقع این گروه از کوفیان می باشند که امام علی(علیه السلام) درباره آنان می فرمایند: «اى كوفیان! گرفتارى من با شما در دو سه چیز خلاصه مى شود: كرهایى صاحب گوش، لال هایى زبان دراز و كورانى که چشم دارند. نه در برخوردها آزادگى و صداقتتان هست و نه در هنگامه گرفتارى برادرانى مورد اعتمادید
5- نکته دیگر این که هر چند عده ای از روی اعتقاد با ائمه(علیه السلام) بیعت می نمودند و به برتری ائمه(علیه السلام) اعتقاد داشتند، اما با باز شدن فضای سیاسی جهت کسب منافع که نمونه آن را در طلحه و زبیر می توان دید، با ایشان بیعت می نمودند. عامه مردم نیز تابع رهبران قوم خویش بودند. هر چند مخالفین و هواداران بنی امیه که با ائمه (علیه السلام) بیعت ننمودند را نباید فراموش نمود. عده ای از مردم از یک سو نه توان جو خفقان آور دستگاه حاکمه را داشتند و نه تحمل عدالت افرادی همچون حضرت علی(علیه السلام) را.

 ب) عوامل بیرونی

1-  به علت روحیه خاص مردم کوفه، سران حکومت گاه کسانی را بر این منطقه حاکم می نمودند که با ایجاد جوی سخت گیرانه آنان را کنترل نمایند. پس از بیعت مردم با امام حسین(علیه السلام) یزید حاکم قبلی را برکنار کرده و عبیدالله را بر کوفه گماشت. وی چنان جو خفقان آوری به وجود آورد که جرأت هرگونه اعتراض و حرکتی را از مردم گرفت
2-  از سوی دیگر دشمنان از هر راه ممکن سعی در جذب نیروهای طرفدار ائمه(علیه السلام) و مخالفین خویش داشتند و در غیر این صورت به حذف فیزیکی آنان اقدام می نمودند. چنان چه در کربلا عمر سعد با مِلک ری و لشکریان کوفه با چند دینار دنیا را بر آخرت برگزیدند. حتی شمر به بهانه این که حضرت عباس(علیه السلام) از طرف مادر با او هم قبیله بود، در صدد جداسازی ایشان از سپاه امام(علیه السلام) بود.[6]

منابع 
(1).ابوابراهیم بن محمد الكوفی؛ الغارات، تهران، انجمن آثار ملی، 1355، چ دوم، ج2، ص 573. 
(2).همان، ص 503. 
(3).نهج البلاغه، پیشین، خطبه 113. 
(4).ابوعلی مسکویه؛ تجارب الامم، تحقیق دکتر امامی، تهران، سروش، بی تا، ج 2، ص 70. 
(5)ابن الاثیر؛ الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385 ق، ج 4، ص 28. 
(6).شخصیت شناسی مردم کوفه از منیژه شریعت جو